Vajza dhe Vdekja
I
Nga lufta kthehet mbreti, i vrazhd’, i pikëlluar…
Permes i bie fshatit mbi at’n e tij kaluar…
Kur pas ca kallamishtesh vë veshin e dēgjon:
Një vashëzë sorkadhe që qeshte me të madhe.
Rrudh vetullat e murrme, e tund shpejt yzengjinë
dhe me mamuz të mprehtë më fort godit dorinë,
Ç’i vringēllijnë armët, ç’i ndrit ky jatagani,
mbi vashen gëzimplote ç’na turret si tufani.
Dhe çirret hindosur, me zë të egërsuar:
– Përse, moj paloçupë, zbardh dhëmbët, e gëzuar?
…Si ke guxim e qesh kur ter’ushtria ime
e gjitha u dërrmua, u thye ndër luftime?
Në fushat e betejës me mijra djem m’u vranë,
tani n’atdhe po kthehem, të tjerë djem do mbledh,
nẽ zjarrin e betejës dhe nj’herë do t’i hedh.
Jam mbreti yt i fyer, në këtë vend i parë,
si mundem të duroj kur ti qesh si e marrë!
Kopsiti xhamadanin serbes mbi kraharuar
dhe na i kthehet mbretit kjo vashëza syshkruar:
-Me trim’n e zemres sime po qesh e çmallem unë,
s’ta kemi ngenë, xhaxho, me ne s’ke ndonjë punë!
Në kohën kur njeriu gëzon e dashuron,
për mbretër nuk ka gajle, per ta as që mendon!
U drodh gjith’ ai mbret. Shkumon ky hijerëndi,
dhe trimat urdhëron, gjëmon sa tundet vendi;
-Pa zërmani çapkënen, në burg shpejt ma vërvitni
ose këtu, në vend, pa humbur koh e vritni!
Sejmenët si shejtanë, me thik’e shpata zhveshur
u turrën porsi sorra mbi vashëzën nurqeshur;
dhe me surrat zgërdhyer, si laro lajkatarë,
ia dorēzuan Vdekjes në gjin’ e saj ta marrë.
II
Demonët e së keqes gjithnjë Vdekja dëgjon,
po, për çudi, ksaj here s`ka qejf: rri e ngurron.
Në stinën e pranverës farat e dashurisë
dhe te kjo plakë shtrigë lëshuakan filizë.
Se u mërzit me kërma jetën e saj ta shkojë,
edhe në to të zhdukë sëmundje lloj-llojë.
Me orën vdekësore kohën s`ka qejf ta masë,
i vjen që të pelcasë,
Kur njerzit para saj dridhen me tmerr e ngjethje,
iu shkrep që të jetojë disi më në shkujdesje,
se u mërzit ngahera me varre e varreza,
me një zanat të ndytë, ku s’bluan veç të zeza;
ndaj shpesh mërzitet, nxehet, i preket zemr’e ftohtë,
kur njerzit pëshpëritin se Vdekja ësht’e kotë.
Po kjo nuk i pëlqen, ndaj me inat e smirë
s’rrëmben ata që duhet, po njerzit më të mirë
Sa mir’ sikur dhe Vdekja të dashuronte Djallin,
me zjarr si të ferrit ta shfrynte tërë mallin,
nga dhembja e dashurisë lot syri ti pikonte,
Satanin flokëzjarrtë në gjoks ta shtrengonte.
III
Dhe vajza guximtare Vdekjes i rri përballë,
në heshtje pret goditjen, s’lëviz sy, as qepallë.
Dhe Vdekja murmurit me dhembje plot siklet:
-Përse, vashëz’ e njomë, lëndove goxha mbret?
Ndaj je dënuar rëndë, pa shpresë, pa shpëtim!
I kthehet Vdekjes vasha:- Perse ky zemërim?
Ish her’ e par’ që ndieva të puthur në krahruar,
bandilli im i dashur kur më shtrëngoi në duar.
E ku ia kisha ngenë të kuvendoj me mbrenë?
U ktheva e i thashë: “S’ta kemi, xhaxho, ngenë!”
Besoj se keq s’i fola, po shih sa keq që dola!
Tani kjo kosa jote po më rremben dhe mua!
Moj Mortje, a s’më thua:
Pse ngutesh, pse s’më pret dhe një cop’herë akoma,
gjersa kto buzë t’njoma
ta thithin gjer në fund nektarin e rinisë,
gjersa ta zbraz me fund kupën e dashurisë?
Të keqen, Vdekje, xhan!… –
Dhe Vdekja rri habitur! Mos vall u bë pishman?
Te tillë lutje kurrë s’i kish dēgjuar veshi,
dhe për një çast u duk sikur u zbut rrebeshi.
Mendoi: “Si do jetoj, ç’do běj në kētë jetë,
sikur as dashuri, as puthje të mos ketë?”
Në diellin e pranverës eshtrat po thek, po ngrohet
dhe gjarprit i bën shenjë më pranë ti afrohet.
Vashës që pret i thotë:
– Nejse, rro dhe një natë, puthu në qejf e gas,
po nesër më të gdhirë ta dish se do t’të vras.
Dhe mbi një gur na ulet, aty po rri e pret,
nepërka lëpin kosën ta bějë më të mprehtë.
Derdh lot nga gazi vasha, po Vdekja e qorton:
-Po hë de, c’sorollatesh? Ç’po pret që nuk shkon?
IV
Në rrezet pranverore Vdekja me dhele ngrohet,
dhe brashnjat copë-copë i zbath, të flejë shtrohet.
Mbi gur kokën mbështeti mortja dhe ra e fjeti….
Një ëndërr të bezdisur në gjumë paska pare!
Iu bë sikur Kaini, i ati plak saj,
me Judë Iskariotin po hipin mbi një majë.
Zvarriten si gjarprinj, të lodhur dalngadalë,
të rraskapitur ngjitin lart përpjete malë,
-O Zot! ⁃ rënkon Kaini, i vrazhdë, zemërthyer,
dhe syt’ e zez në qiell i mbante të mbërthyer.
-O Zot! ⁃ po lutet Juda, tradhtari shpirtkatran,
dhe syt’e buhavitur, ulur mbi tok’ i mban.
Mbi mal brenda një reje që skuq e flakeron,
ulur cpo rri Zoti, një libër po lexon;
një libër yjeshkrojtur, të madh që xixëllon,
Sa vetëm Kasht’e Kumtrit është një faq’ e tij;
në krye tatij mali Shën Mhilli seç qëndron.
Shufra rrufesh nder duar po mban e gjëmon rëndë:
-Largohuni, se Zoti s’ju do në këtë vend!
Kaini Shën Mhillit fillon t’i përgjërohet;
-Mëkati që kam bërë me gojë dot s’tregohet,
se atë bushtrën Vdekje që zhduk të ëmblën jetë,
un’ e kam lindur vetë!
-Shën Mhill, – i thotë Juda, –
dhe nga Kaini vetë, më mëkatar, jam unë,
pēr hir të shtrigës Vdekje sa rëndë u gabova,
kur zemrën dritë diell të zotit tim tradhtova,
Dhe që të dy së bashku i luten Shen Mhillit:
– Ne kemi një dëshirë: që zoti pak mëshirë,
për neve të tregojë, pastaj le t’na děbojë,
nga goj’e tij një fjalë e ëmbël le të dalë,
s’kērkojmë të na falë!
Ngadalë, rëndë-rëndë, Shën Mhilli u përgjigjet:
– Tri her i fola zotit për juve, o qyqarë,
dy her’ asnjë përgjigje prej tij nuk kam marrë.
Të tretën tundi kokën dhe tha i zemëruar,
fort rënd’ duke gjëmuar:
⁃ Derisa Vdekja shtrigë shfaros e zhduk te gjallën,
për Juden dhe Kainin do ta mbaj ngritur pallen!
Ata ti falë ai që me fuqin’ e tij,
Do zhdukë përgjithmonë të Vdekjesë fuqi.
Tradhtari, vëllavrasësi, të dy me ulërimë,
u u rrokullisën poshtë nga tër’ ajo greminë.
Në një batak të qelbur nga maj’ e malit ranë
ku po harbonin xhindër, lugeter e shejtanë;
dhe Judën me Kainin kur aty brënda hynë,
me zjarr katran skëterrë, filluan ti pështyjnë.
V
Aty nga mesi i ditës, Vdekja prej gjumit zgjohet,
kur vashën s’e gjen pranë, po grindet, zemërohet :
-”Ç’u bë kjo endacake?” – me vete belbēzoi.
“Një dit’ o nat’ e tërë asaj nuk i mjaftoi?”
Dhe sapo kapton gardhë, këput një lule dielli.
Kundron, nuhat, habitet se si kjo rrez` e diellit
Me zjarr’ të saj të gjallë ka veshur me flori
fletzat e plepit tegër me aqë bukuri.
Diçka në zemër ndien,
Dhe syn’ e saj të ftohtë drejt diellit e mbërthen.
Ngadalë, zvarrë-zvarrë, këngës fillon t’ia marrë,
me hundë, nëpër dhëmbë, nis Vdekja të këndojë:
– Në ktë botë pa mëshirë,
vret e pret njeriu njerinë,
pastaj e varros derzinë;
na i psal me kẻng e kor:
“Le të prehet me shënjtorë.”
Vec një gjë s’po marr vesh dot,
si njeriu në kët botë
dhe kur ngordh tiran’i keq,
nga i cili vuan, heq,
i këndon me psale kor:
“Le të prehet me shenjtorë.”
Si të ndershmin, si hajdutin,
kur të dy në varr i futin,
me ngashrim u këndon kori;
“Le të prehen me shenjtorë,”
Budallanë dhe harbutin me të njëjtën këng’i futin.
U psal kori me ngadalë,
përsërit po ato fjalë:
“Le të prehet me shenjtorë!”
VI
Dhe këngën si mbaroi, Mortja fillon të nxehet
që vashëza s’po kthehet.
Kaluan disa net, kaluan disa dit, dhe Vdekja prit e prit…
Egër fytyra i skuqi dhe syt i çakërriti,
opingat shpejt i mbathi, mbi sup kosën vërviti:
vrenjtur, më kërcënuese dhe nga një re vjeshtake,
po udhëton në dritën e hënës endacake.
Dhe ec e ec, e ec kur ja, në një korije,
nën ca lajthi me vesë lëvizin nja dy hije!
Mbi barin ngjyr’ atllasi, që hënëza praronte,
si perëndeshë lulesh një vashë nusëronte.
Dhe, mu si tok` e zhveshur në pragun e pranverës
ndrit zhveshur gjoksi – qumësht i vashës symëshqerrës.
Lëkurën e mëndafshtë të puthurat e djalit
sa bukur ia stolisnin asaj thëllëze malit.
Ndërsa dy sy të ëmbël me drojë lart soditnin
rrugën e Kashtës s’Kumtrit me mijëra shkëndijë;
dhe mu në cep të syrit mavi ç’i nxin një vijë,
Porsi një dre i lodhur, djaloshi, duke fjetur,
mbi prehërin e vashës kokën e mban mbështetur.
Hesht Mortja e kundron!
Dhe flak’ e zemërimit nga kafka i ikën, shkon.
Ngadalë pyet vashën:
-Përse tamam si Eva q’i ndënji Zotit fshehur,
më fshihesh pas kaçubës prej dashuris’e dehur?
Me trupin e qëndisur, si diell me yje henë
që mos t’ia shohë Vdekja, mbuluar kish çapkëne.
Si trime e paepur. me Vdekjen vasha flet:
-Dhe pak as nuk më pret?
Mos thirr mos ma tremb, mos bëj shamatë,
te dashurin e zemrës ma ruaj sa më gjatë;
me tingullin e kosës ngadalë, mos ma zgjo!
Më fal që s’mbajta fjalën, po ja që njerëz jemi.
Mendova: “Kurdoherë ne Vdekjen pran’e kemi.”
Me lërë që bandillin ta puth edhe njê herë,
me të s’po ndiej të ngopur, as dhe ai me mua.
Shikoje sa i pashëm, i bukur si pallua!
Veshtromë gji e faqe, si lulëkuqe zjarri,
sa shenja lulëzojnë! M’i la bandill-beqari.
Dhe cazë as nuk më pret?
Se s’është e gjatë kjo-jet’!
U skuq nga turpi Vdekja, buzën në gaz e vuri:
-Vërtet sikur me diellin të qenka puthur nuri.
Po koha nuk më pret: u plaka, jam e zënë,
s`kam vetëm ty, o vashë, nën tokë për tě shtënë,
me mijëra të tjerë më mbeten për ti marrë,
me këtë kosë të mprehtë si ty kam për t’i vrarë,
Se Kohës me ndërgjegje un’i shërbej pa ndalje…
Hë, pra, pse s’bëhesh gati? Per asnjeri s’ka falje!
Cdo çast që më kalon, në punë më pengon.
Po vashëz’ e shkujdesur, havaz’ e saj vazhdon:
-Kur trimi çupen puth, me dhele e përqafon,
as qiell ka, as tokë, përreth asgjë s’shikon.
Shpirti me fuqi, mbushet, që s’është e këtushme,
drita që digjet n’atë shpirt: sa drit’e mrekullueshme!
S’të tremb zoti, as fati, as qielli lart mbi re,
me t’ligjtë të prrallosesh, kur dashuron, s`ke nge.
Gëzimi si fëmijë vetvetes i gëzohet,
me veten Dashuria fillon e përmallohet
Dhe Vdekja s’po bën zë. Kundron kjo hijerëndë
dhe vashëz hirplotë s’ia pret dot atë këngë.
Nga dielli më të bukur s`ka gjë në ketë botë,
nga zjarri i dashurisë s’ka tjetër më të ngrohtë.
VII
Dhe Vdekja rri, s’bën zë..
Zjarr’i zilisë eshtrat fillon e ia zhurit,
një ethe, një drithërimë skeletin ia trondit,
se zemr’ e saj e ftohtë ç’mund ti këndoje botes?
Nuk bëhet Vdekja nënë, po prapë femër mbetet,
ndaj zemra saj preket…
Arsyen s’e dēgjon, asaj ajo s’i bindet,
po në shpirtin e errët diçka fillon ti lindet.
Në shpirt` të saj të ngurtë s’bulojnë vetëm driza
po fshihen dhe filiza
mëshire, mirësie dhe malli për çudi;
ndaj njerëzit e helmuar ajo i do aq shumë
sa natën ëmbël-ëmbël u murmurit në gjumë
për gaz e madh të prehjes…
Dhe vazhëzës i thotë:
-Çudia le të bëhet! Jeto, vashë, në gaz!
Veç në çdo hap të jetës më ke dhe mua pas.
Të jem pran’ Dashurisë, ma kënda or’e ças.
Dhe që nga ajo kohë dhe sot e kësaj dite,
si motra të pandara, pran’ njëra-tjetrës rrinë
Vdekja me Dashurinë.
Ndaj kosëmprehur Mortja pas Dashurisë endet,
Gjurmon si një rrufjane kudo q’ajo të gjendet.
Magjepset prej së motrës tërhiqet zvarrë-zvarrë.
kockë e lëkurë tharë.
Në dasma, në dollira në dreka mortuare,
vrapon kjo zullumqare,
dhe vazhdimisht gatuan pa u lodhur, pa përtuar
gëzimn’ e Dashurisë dhe lumturin’ e jetës.