Vajza dhe Vdekja
I
Nga lufta kthehet mbreti, i vrazhd’, i pikĂ«lluarâŠ
Permes i bie fshatit mbi at’n e tij kaluarâŠ
Kur pas ca kallamishtesh vĂ« veshin e dÄgjon:
Një vashëzë sorkadhe që qeshte me të madhe.
Rrudh vetullat e murrme, e tund shpejt yzengjinë
dhe me mamuz të mprehtë më fort godit dorinë,
Ăâi vringÄllijnĂ« armĂ«t, ç’i ndrit ky jatagani,
mbi vashen gĂ«zimplote ç’na turret si tufani.
Dhe çirret hindosur, me zë të egërsuar:
– PĂ«rse, moj paloçupĂ«, zbardh dhĂ«mbĂ«t, e gĂ«zuar?
âŠSi ke guxim e qesh kur ter’ushtria ime
e gjitha u dërrmua, u thye ndër luftime?
NĂ« fushat e betejĂ«s me mijra djem m’u vranĂ«,
tani n’atdhe po kthehem, tĂ« tjerĂ« djem do mbledh,
náșœ zjarrin e betejĂ«s dhe nj’herĂ« do t’i hedh.
Jam mbreti yt i fyer, në këtë vend i parë,
si mundem të duroj kur ti qesh si e marrë!
Kopsiti xhamadanin serbes mbi kraharuar
dhe na i kthehet mbretit kjo vashëza syshkruar:
-Me trim’n e zemres sime po qesh e çmallem unĂ«,
s’ta kemi ngenĂ«, xhaxho, me ne s’ke ndonjĂ« punĂ«!
Në kohën kur njeriu gëzon e dashuron,
për mbretër nuk ka gajle, per ta as që mendon!
U drodh gjithâ ai mbret. Shkumon ky hijerĂ«ndi,
dhe trimat urdhëron, gjëmon sa tundet vendi;
-Pa zërmani çapkënen, në burg shpejt ma vërvitni
ose këtu, në vend, pa humbur koh e vritni!
SejmenĂ«t si shejtanĂ«, me thik’e shpata zhveshur
u turrën porsi sorra mbi vashëzën nurqeshur;
dhe me surrat zgërdhyer, si laro lajkatarë,
ia dorÄzuan Vdekjes nĂ« gjin’ e saj ta marrĂ«.
II
Demonët e së keqes gjithnjë Vdekja dëgjon,
po, për çudi, ksaj here s`ka qejf: rri e ngurron.
Në stinën e pranverës farat e dashurisë
dhe te kjo plakë shtrigë lëshuakan filizë.
Se u mërzit me kërma jetën e saj ta shkojë,
edhe në to të zhdukë sëmundje lloj-llojë.
Me orën vdekësore kohën s`ka qejf ta masë,
i vjen që të pelcasë,
Kur njerzit para saj dridhen me tmerr e ngjethje,
iu shkrep që të jetojë disi më në shkujdesje,
se u mërzit ngahera me varre e varreza,
me njĂ« zanat tĂ« ndytĂ«, ku s’bluan veç tĂ« zeza;
ndaj shpesh mĂ«rzitet, nxehet, i preket zemr’e ftohtĂ«,
kur njerzit pĂ«shpĂ«ritin se Vdekja Ă«sht’e kotĂ«.
Po kjo nuk i pëlqen, ndaj me inat e smirë
s’rrĂ«mben ata qĂ« duhet, po njerzit mĂ« tĂ« mirĂ«
Sa mir’ sikur dhe Vdekja tĂ« dashuronte Djallin,
me zjarr si të ferrit ta shfrynte tërë mallin,
nga dhembja e dashurisë lot syri ti pikonte,
Satanin flokëzjarrtë në gjoks ta shtrengonte.
III
Dhe vajza guximtare Vdekjes i rri përballë,
nĂ« heshtje pret goditjen, s’lĂ«viz sy, as qepallĂ«.
Dhe Vdekja murmurit me dhembje plot siklet:
-PĂ«rse, vashĂ«z’ e njomĂ«, lĂ«ndove goxha mbret?
Ndaj je dënuar rëndë, pa shpresë, pa shpëtim!
I kthehet Vdekjes vasha:- Perse ky zemërim?
Ish her’ e par’ qĂ« ndieva tĂ« puthur nĂ« krahruar,
bandilli im i dashur kur më shtrëngoi në duar.
E ku ia kisha ngenë të kuvendoj me mbrenë?
U ktheva e i thashĂ«: âS’ta kemi, xhaxho, ngenĂ«!â
Besoj se keq s’i fola, po shih sa keq qĂ« dola!
Tani kjo kosa jote po më rremben dhe mua!
Moj Mortje, a s’mĂ« thua:
Pse ngutesh, pse s’mĂ« pret dhe njĂ« cop’herĂ« akoma,
gjersa kto buzĂ« t’njoma
ta thithin gjer në fund nektarin e rinisë,
gjersa ta zbraz me fund kupën e dashurisë?
TĂ« keqen, Vdekje, xhan!… –
Dhe Vdekja rri habitur! Mos vall u bë pishman?
Te tillĂ« lutje kurrĂ« s’i kish dÄgjuar veshi,
dhe për një çast u duk sikur u zbut rrebeshi.
Mendoi: âSi do jetoj, ç’do bÄj nĂ« kÄtĂ« jetĂ«,
sikur as dashuri, as puthje tĂ« mos ketĂ«?â
Në diellin e pranverës eshtrat po thek, po ngrohet
dhe gjarprit i bën shenjë më pranë ti afrohet.
Vashës që pret i thotë:
– Nejse, rro dhe njĂ« natĂ«, puthu nĂ« qejf e gas,
po nesĂ«r mĂ« tĂ« gdhirĂ« ta dish se do tâtĂ« vras.
Dhe mbi një gur na ulet, aty po rri e pret,
nepĂ«rka lĂ«pin kosĂ«n ta bÄjĂ« mĂ« tĂ« mprehtĂ«.
Derdh lot nga gazi vasha, po Vdekja e qorton:
-Po hĂ« de, c’sorollatesh? Ăâpo pret qĂ« nuk shkon?
IV
NĂ« rrezet pranverore Vdekja me dhele ngrohet,
dhe brashnjat copë-copë i zbath, të flejë shtrohet.
Mbi gur kokĂ«n mbĂ«shteti mortja dhe ra e fjeti….
Një ëndërr të bezdisur në gjumë paska pare!
Iu bë sikur Kaini, i ati plak saj,
me Judë Iskariotin po hipin mbi një majë.
Zvarriten si gjarprinj, të lodhur dalngadalë,
të rraskapitur ngjitin lart përpjete malë,
-O Zot! â rĂ«nkon Kaini, i vrazhdĂ«, zemĂ«rthyer,
dhe syt’ e zez nĂ« qiell i mbante tĂ« mbĂ«rthyer.
-O Zot! â po lutet Juda, tradhtari shpirtkatran,
dhe syt’e buhavitur, ulur mbi tok’ i mban.
Mbi mal brenda një reje që skuq e flakeron,
ulur cpo rri Zoti, një libër po lexon;
një libër yjeshkrojtur, të madh që xixëllon,
Sa vetĂ«m Kasht’e Kumtrit Ă«shtĂ« njĂ« faq’ e tij;
në krye tatij mali Shën Mhilli seç qëndron.
Shufra rrufesh nder duar po mban e gjëmon rëndë:
-Largohuni, se Zoti s’ju do nĂ« kĂ«tĂ« vend!
Kaini ShĂ«n Mhillit fillon t’i pĂ«rgjĂ«rohet;
-MĂ«kati qĂ« kam bĂ«rĂ« me gojĂ« dot s’tregohet,
se atë bushtrën Vdekje që zhduk të ëmblën jetë,
un’ e kam lindur vetĂ«!
-ShĂ«n Mhill, – i thotĂ« Juda, –
dhe nga Kaini vetë, më mëkatar, jam unë,
pÄr hir tĂ« shtrigĂ«s Vdekje sa rĂ«ndĂ« u gabova,
kur zemrën dritë diell të zotit tim tradhtova,
Dhe që të dy së bashku i luten Shen Mhillit:
– Ne kemi njĂ« dĂ«shirĂ«: qĂ« zoti pak mĂ«shirĂ«,
pĂ«r neve tĂ« tregojĂ«, pastaj le t’na dÄbojĂ«,
nga goj’e tij njĂ« fjalĂ« e Ă«mbĂ«l le tĂ« dalĂ«,
s’kÄrkojmĂ« tĂ« na falĂ«!
Ngadalë, rëndë-rëndë, Shën Mhilli u përgjigjet:
– Tri her i fola zotit pĂ«r juve, o qyqarĂ«,
dy her’ asnjĂ« pĂ«rgjigje prej tij nuk kam marrĂ«.
Të tretën tundi kokën dhe tha i zemëruar,
fort rĂ«nd’ duke gjĂ«muar:
â Derisa Vdekja shtrigĂ« shfaros e zhduk te gjallĂ«n,
për Juden dhe Kainin do ta mbaj ngritur pallen!
Ata ti falĂ« ai qĂ« me fuqin’ e tij,
Do zhdukë përgjithmonë të Vdekjesë fuqi.
Tradhtari, vëllavrasësi, të dy me ulërimë,
u u rrokullisĂ«n poshtĂ« nga tĂ«r’ ajo greminĂ«.
NĂ« njĂ« batak tĂ« qelbur nga majâ e malit ranĂ«
ku po harbonin xhindër, lugeter e shejtanë;
dhe Judën me Kainin kur aty brënda hynë,
me zjarr katran skëterrë, filluan ti pështyjnë.
V
Aty nga mesi i ditës, Vdekja prej gjumit zgjohet,
kur vashĂ«n s’e gjen pranĂ«, po grindet, zemĂ«rohet :
-âĂ’u bĂ« kjo endacake?â – me vete belbÄzoi.
âNjĂ« dit’ o nat’ e tĂ«rĂ« asaj nuk i mjaftoi?â
Dhe sapo kapton gardhë, këput një lule dielli.
Kundron, nuhat, habitet se si kjo rrez` e diellit
Me zjarrâ tĂ« saj tĂ« gjallĂ« ka veshur me flori
fletzat e plepit tegër me aqë bukuri.
Diçka në zemër ndien,
Dhe syn’ e saj tĂ« ftohtĂ« drejt diellit e mbĂ«rthen.
NgadalĂ«, zvarrĂ«-zvarrĂ«, kĂ«ngĂ«s fillon t’ia marrĂ«,
me hundë, nëpër dhëmbë, nis Vdekja të këndojë:
– NĂ« ktĂ« botĂ« pa mĂ«shirĂ«,
vret e pret njeriu njerinë,
pastaj e varros derzinë;
na i psal me káș»ng e kor:
âLe tĂ« prehet me shĂ«njtorĂ«.â
Vec njĂ« gjĂ« s’po marr vesh dot,
si njeriu në kët botë
dhe kur ngordh tiran’i keq,
nga i cili vuan, heq,
i këndon me psale kor:
âLe tĂ« prehet me shenjtorĂ«.â
Si të ndershmin, si hajdutin,
kur të dy në varr i futin,
me ngashrim u këndon kori;
âLe tĂ« prehen me shenjtorĂ«,”
BudallanĂ« dhe harbutin me tĂ« njĂ«jtĂ«n kĂ«ng’i futin.
U psal kori me ngadalë,
përsërit po ato fjalë:
âLe tĂ« prehet me shenjtorĂ«!”
VI
Dhe këngën si mbaroi, Mortja fillon të nxehet
qĂ« vashĂ«za s’po kthehet.
Kaluan disa net, kaluan disa dit, dhe Vdekja prit e prit…
Egër fytyra i skuqi dhe syt i çakërriti,
opingat shpejt i mbathi, mbi sup kosën vërviti:
vrenjtur, më kërcënuese dhe nga një re vjeshtake,
po udhëton në dritën e hënës endacake.
Dhe ec e ec, e ec kur ja, në një korije,
nën ca lajthi me vesë lëvizin nja dy hije!
Mbi barin ngjyr’ atllasi, qĂ« hĂ«nĂ«za praronte,
si perëndeshë lulesh një vashë nusëronte.
Dhe, mu si tok` e zhveshur në pragun e pranverës
ndrit zhveshur gjoksi – qumĂ«sht i vashĂ«s symĂ«shqerrĂ«s.
Lëkurën e mëndafshtë të puthurat e djalit
sa bukur ia stolisnin asaj thëllëze malit.
Ndërsa dy sy të ëmbël me drojë lart soditnin
rrugĂ«n e KashtĂ«s s’Kumtrit me mijĂ«ra shkĂ«ndijĂ«;
dhe mu nĂ« cep tĂ« syrit mavi ç’i nxin njĂ« vijĂ«,
Porsi një dre i lodhur, djaloshi, duke fjetur,
mbi prehërin e vashës kokën e mban mbështetur.
Hesht Mortja e kundron!
Dhe flak’ e zemĂ«rimit nga kafka i ikĂ«n, shkon.
Ngadalë pyet vashën:
-PĂ«rse tamam si Eva q’i ndĂ«nji Zotit fshehur,
mĂ« fshihesh pas kaçubĂ«s prej dashuris’e dehur?
Me trupin e qëndisur, si diell me yje henë
qĂ« mos t’ia shohĂ« Vdekja, mbuluar kish çapkĂ«ne.
Si trime e paepur. me Vdekjen vasha flet:
-Dhe pak as nuk më pret?
Mos thirr mos ma tremb, mos bëj shamatë,
te dashurin e zemrës ma ruaj sa më gjatë;
me tingullin e kosës ngadalë, mos ma zgjo!
MĂ« fal qĂ« s’mbajta fjalĂ«n, po ja qĂ« njerĂ«z jemi.
Mendova: âKurdoherĂ« ne Vdekjen pran’e kemi.”
Me lĂ«rĂ« qĂ« bandillin ta puth edhe njĂȘ herĂ«,
me tĂ« s’po ndiej tĂ« ngopur, as dhe ai me mua.
Shikoje sa i pashëm, i bukur si pallua!
Veshtromë gji e faqe, si lulëkuqe zjarri,
sa shenja lulĂ«zojnĂ«! M’i la bandill-beqari.
Dhe cazë as nuk më pret?
Se s’Ă«shtĂ« e gjatĂ« kjo-jet’!
U skuq nga turpi Vdekja, buzën në gaz e vuri:
-Vërtet sikur me diellin të qenka puthur nuri.
Po koha nuk më pret: u plaka, jam e zënë,
s`kam vetĂ«m ty, o vashĂ«, nĂ«n tokĂ« pĂ«r tÄ shtĂ«nĂ«,
me mijëra të tjerë më mbeten për ti marrë,
me kĂ«tĂ« kosĂ« tĂ« mprehtĂ« si ty kam pĂ«r t’i vrarĂ«,
Se KohĂ«s me ndĂ«rgjegje un’i shĂ«rbej pa ndaljeâŠ
HĂ«, pra, pse s’bĂ«hesh gati? Per asnjeri s’ka falje!
Cdo çast që më kalon, në punë më pengon.
Po vashĂ«z’ e shkujdesur, havaz’ e saj vazhdon:
-Kur trimi çupen puth, me dhele e përqafon,
as qiell ka, as tokĂ«, pĂ«rreth asgjĂ« s’shikon.
Shpirti me fuqi, mbushet, qĂ« s’Ă«shtĂ« e kĂ«tushme,
drita qĂ« digjet n’atĂ« shpirt: sa drit’e mrekullueshme!
S’tĂ« tremb zoti, as fati, as qielli lart mbi re,
me tâligjtĂ« tĂ« prrallosesh, kur dashuron, s`ke nge.
Gëzimi si fëmijë vetvetes i gëzohet,
me veten Dashuria fillon e përmallohet
Dhe Vdekja s’po bĂ«n zĂ«. Kundron kjo hijerĂ«ndĂ«
dhe vashĂ«z hirplotĂ« s’ia pret dot atĂ« kĂ«ngĂ«.
Nga dielli më të bukur s`ka gjë në ketë botë,
nga zjarri i dashurisĂ« s’ka tjetĂ«r mĂ« tĂ« ngrohtĂ«.
VII
Dhe Vdekja rri, s’bĂ«n zĂ«..
Zjarr’i zilisĂ« eshtrat fillon e ia zhurit,
një ethe, një drithërimë skeletin ia trondit,
se zemr’ e saj e ftohtĂ« ç’mund ti kĂ«ndoje botes?
Nuk bëhet Vdekja nënë, po prapë femër mbetet,
ndaj zemra saj preketâŠ
Arsyen s’e dÄgjon, asaj ajo s’i bindet,
po në shpirtin e errët diçka fillon ti lindet.
NĂ« shpirt` tĂ« saj tĂ« ngurtĂ« s’bulojnĂ« vetĂ«m driza
po fshihen dhe filiza
mëshire, mirësie dhe malli për çudi;
ndaj njerëzit e helmuar ajo i do aq shumë
sa natën ëmbël-ëmbël u murmurit në gjumë
pĂ«r gaz e madh tĂ« prehjesâŠ
Dhe vazhëzës i thotë:
-Ăudia le tĂ« bĂ«het! Jeto, vashĂ«, nĂ« gaz!
Veç në çdo hap të jetës më ke dhe mua pas.
TĂ« jem pran’ DashurisĂ«, ma kĂ«nda or’e ças.
Dhe që nga ajo kohë dhe sot e kësaj dite,
si motra tĂ« pandara, pran’ njĂ«ra-tjetrĂ«s rrinĂ«
Vdekja me Dashurinë.
Ndaj kosëmprehur Mortja pas Dashurisë endet,
Gjurmon si njĂ« rrufjane kudo q’ajo tĂ« gjendet.
Magjepset prej së motrës tërhiqet zvarrë-zvarrë.
kockë e lëkurë tharë.
Në dasma, në dollira në dreka mortuare,
vrapon kjo zullumqare,
dhe vazhdimisht gatuan pa u lodhur, pa përtuar
gĂ«zimn’ e DashurisĂ« dhe lumturin’ e jetĂ«s.